«آوازه و پیشینه‌ی ری، کهن و تاریخی است. با این‌همه، این شهر جایگاه تاریخی شایسته‌ی خود را ندارد. نشانه‌هایی از هزاره‌ها تمدن بیخ گوش پایتخت ایران نهفته است. اما چنان به آن بی‌ اعتنا هستیم که اکنون ری بخش کوچکی از کلان‌شهر تهران شده است. در حالی‌که ری می‌تواند پایگاه پژوهشی باستان‌شناسی بزرگی باشد و نیز گستره‌ای برای گردشگری. دستیابی به چنین آرزویی در گرو سرمایه‌گذاری و به‌کارگیری گروه‌های تاریخ‌نگار، باستان‌شناس و مردم‌شناس است تا ارزش تاریخی ری آشکار شود.»

  ری در «اوستا»، «تورات» و حتا «بیستون»
  آن‌چه بازگو شد، بخشی از گفتار قدیر افروند، باستان‌شناس، درباره‌ی «ری» و ارزش‌های باستان‌شناختی این شهر تاریخی بود. او با برشمردن کهن‌ترین نشانه‌های تاریخی درباره‌ی ری، گفت: «از دوران استوره‌ای تا روزگاران تاریخی، آگاهی‌های فراوانی از ری به‌دست می‌آید. در استوره‌ها چنین آمده است که پس از دماوند، که کیومرث در آن‌جا می‌زیست، ری کهن‌ترین شهر جهان به‌شمار می‌رفت و جایگاه هوشنگ بود. نه تنها در اوستا و تورات، بلکه در کتیبه‌ی بیستون نیز بارها از ری نام بُرده شده است. در دوره‌ی سلوکیان، ری یکی از شهرهای مهم بود. "سولوکوس اول" به یاد زادگاهش در مقدونیه، شهری کنار ری بنا کرد که چندی پس از ساخت آن، بر اثر زلزله ویران شد.

  ری پایتخت بهاره‌ی اشكانیان

 در روزگار اشکانیان، ری آوازه‌ی بسیار داشت و تختگاه بهاره‌ی آنان بود. در زمان ساسانیان نیز بارها و بارها به نام ری برمی‌خوریم. چهره‌های تاریخی، همانند آرش کمانگیر و بهرام چوبینه، نیز از ری برخاسته‌اند که بر آوازه‌ی این شهر می‌افزایند. این‌ها نشان می‌دهد که با همه‌ی نادیده گرفتن ری، باز جایگاه روشنی در تاریخ دارد.»

  دمورگان و اشمیت در  كاوش‌های شهر ری
  افروند سپس به کاوش‌های باستان‌شناسی در ری اشاره کرد و افزود: «نخستین پژوهش‌های باستان‌شناسی ری در سال 1291 خورشیدی به‌دستیاری "دمورگان" انجام شد. در سال 1304 نیز یک فرانسوی دست به کاوش‌های باستان‌شناسی در ری ‌زند. اما آن‌چه بیش از دیگر کاوش‌ها اهمیت دارد، کاری است که هیات باستان‌شناسی آمریکا به سرپرستی پروفسور اشمیت، در سال‌های 1313 تا 1315، انجام داد. این کاوش‌ گستره‌ی "چشمه‌علی" ری را دربرمی‌گرفت. چشمه‌علی یک سایت 8 هزار ساله‌ی تاریخی و یکی از دیرینه‌ترین کانون‌های اجتماعی فلات مرکزی ایران است. اما با مرگ اشمیت، هیچ‌گاه گزارش کاوش‌های او منتشر نشد، هرچند دانشگاه پنسیلوانیا کار او را ادامه داد. "مری‌هلن اشمیت"، همسر اشمیت، نیز هواپیمایی که خود نام آن را "دوست ایران" گذاشته بود، برای ادامه‌ی کاوش‌های اشمیت به ایران فرستاد. کتابی به نام "پرواز بر فراز شهرهای باستانی ایران" گزارشی است از آن کوشش‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسانه در ری. اکنون یک گروه برجسته‌ی باستان‌شناس آمریکایی، یادداشت‌های روزانه‌ی اشمیت را بررسی می‌کنند تا بتوانند گزارش کاوش‌های او را در دسترس پژوهشگران بگذارند.»

  بازمانده‌های ٦ تا ٨ هزارساله در ری 
  به سخن افروند، بازمانده‌های دهکده‌ها و روستاهای پیش از تاریخی، از 8 تا 6 هزار سال پیش از میلاد، در ری یافته شده است. افزون بر این‌که 3 دوره‌ی «سیلک یک»، «سیلک »2 و «سیلک 3» شناسایی شده است. در سیلک یک، هنوز چرخ سفالگری پدید نیامده است و سفال‌ها دست‌ساز هستند. نقش‌ها نیز هندسی‌اند و گوناگونی فراوان دارند. اما در سیلک 2 و 3 چرخ سفالگری پدید آمده و سفال‌هایی با نقش‌های حیوانی، هندسی و پیکرک‌هایی دیده می‌شود که شناساننده‌ی اندیشه و فرهنگ جامعه‌ی آن روزگاران است. 2 گورستان، به نام‌های گورستان زیرین و زبرین، در ری پیدا شده است. دیرینگی گورستان زبرین به دوره‌ی سلجوقیان و ایلخانان می‌رسد. «برج خاموشان» نیز که یک اثر زرتشتی است، در چشمه‌علی و دامنه‌ی شمالی کوه بی‌بی شهربانو جای دارد. یک برج آرامگاهی هم در آن‌جا هست که به نام «نقاره‌خانه» شناخته می‌شود. این گستره، گورستان سلطنتی آل‌بویه بوده است. در مجموعه گورهای پیرامون گورستان مرکزی آل‌بویه، جامه‌ی مردگانی به‌دست آمده است که نقش‌های گوناگونی از جانوران دارند. چنین نقش‌هایی را در دوره‌های دیگر نمی‌بینیم. این جانوران، که افسانه‌ای هستند، برگرفته از نقش‌های باستانی‌اند.

  «بی‌بی شهربانو» و پیوندش با «آناهیتا»

 بنای «بی‌بی شهربانو» هم در این مجموعه هست که درباره‌ی آن گفت‌وگوهای بسیاری شده است. با این همه، می‌دانیم که از دید معماری، به دوره‌ی آل‌بویه بازمی‌گردد. غاری در کنار این بقعه دیده می‌شود که پیوند آن را با «آناهیتا»، الهه‌ی آب‌های روان، نشان می‌دهد.

 «بقعه‌ی جوانمرد قصاب» را هم باید نام بُرد که آن‌چه امروز از آن می‌بینیم بازسازی دهه‌های گذشته است. اما آثار آجری آن از دوره‌ی آل‌بویه است.
  بخش دیگری از سخنان افروند درباره‌ی بازسازی بازار ری بود. این بازسازی از ویرانی این بنای تاریخی جلوگیری کرد. افروند به‌همین گونه از «برج طغرل» نام بُرد که از سازه‌های دوره‌ی سلجوقی است. اما در دوره‌ی قاجاری، به خواست ناصرالدین‌شاه دگرگونی‌هایی در آن داده شده است. به سخن افروند، کاوش‌های پروفسور اشمیت در گستره‌هایی، همانند «چاله‌ترخان» و نزدیک آتشکده‌ی «تپه میل»، انجام شده بود. افزون‌بر این‌که «تپه دژ» هم کاوش شده بود و بازمانده‌ای از کاخی ساسانی به‌دست آمده بود. اما مهم‌ترین کاوش در «دژ رشکان» انجام گرفت.

  كهن‌دژ ری تنها در عكس‌های هوایی 
  افروند سپس گفت:«پیش از آن‌که کارخانه‌ی سیمان ری در سال 1312 به‌جان این کوه بیفتد و در کمتر از دو سه دهه همه‌ی کوه را ببلعد، در سال‌های 1913 تا 1915 میلادی، عکس‌هایی هوایی از این دژ گرفته شد. در این عکس‌ها، بازمانده‌ی کهن‌دژ شهر دیده می‌شود. هم‌چنین باروی شارستان، که فضای زندگی مردم بوده است، و نیز دیوارهای سوم و چهارم شهر دیده می‌شود.»

 بخش پایانی سخنان افروند درباره‌ی آثار تاریخی و باستانی یافته شده در گستره‌ی باستانی ری بود. آثاری همانند: اشیا تزیینی، سکه‌های تاریخی به ویژه سکه‌ای از خسرو دوم ساسانی، پیکرک‌های گچی، مُهرهای باستانی و نمونه‌های دیگر.
این سخنرانی در پسین یکشنبه 18 تیرماه در بنیاد فرهنگی جمشید جاماسیان انجام شد.